Việc vay tín dụng đen rất phổ biến trong công nhân, lao động, do không phải ai cũng có thể tiếp cận các khoản vay chính thức từ ngân hàng, vì không có tài sản thế chấp.

Báo cáo nghiên cứu “Vấn đề tín dụng đen trong công nhân, lao động - Thực trạng và giải pháp”, do Viện Công nhân và Công đoàn thực hiện khảo sát năm 2023 cho thấy, có đến 54,8% số người lao động phải đi vay tiền (trong bối cảnh đại dịch Covid-19); 20,2% vay tín dụng đen. Phần lớn đối tượng vay là lao động nam giới, trong loại hình doanh nghiệp ngoài nhà nước, tập trung nhiều ở khu vực phía bắc và phía nam. Có tới 78,1% số công nhân, người lao động vay tín dụng đen cho biết họ vay để lo sinh hoạt phí cho gia đình, thuê trọ.

Ngoài ra, còn có các nguyên nhân khác như: Đóng tiền học phí cho con, chi tiêu cá nhân, chữa bệnh cho bản thân và người thân, gửi tiền về cho gia đình, mua phương tiện đi lại. Phần lớn công nhân vay tín dụng đen đều thiếu hiểu biết về pháp luật và không lường trước được hậu quả. Cá biệt có một số trường hợp tín dụng đen là kênh đầu tư do cơ hội lợi nhuận lớn.

Báo cáo của Viện Công nhân và Công đoàn cũng cho thấy, tác động của tín dụng đen đối với công nhân, lao động như: Gây khủng hoảng tâm lý nặng nề trước các hành động đòi nợ theo tính chất xã hội đen của các đối tượng cho vay; ảnh hưởng tiêu cực tới việc làm, đời sống, sức khỏe, tính mạng. Tại một số thành phố lớn có đông khu công nghiệp, chế xuất, đông công nhân, lao động đều có tình trạng người lao động vay tiền ở các tổ chức tín dụng không có thế chấp, vay tín dụng từ các công ty tài chính với mức lãi suất cao, vay “tín dụng đen” và vay qua app với thủ tục vay đơn giản.

Khi đã vay được tiền và nếu người vay không khả năng chi trả thì bọn chúng khủng bố gia đình, người thân, thậm chí đến nơi làm việc của người vay để bôi nhọ, xúc phạm danh dự, uy tín để uy hiếp người vay trả nợ, từ đó sẽ gây ra nhiều hệ lụy tiêu cực, ảnh hưởng đến tình hình an ninh trật tự xã hội. Để tìm hiểu rõ hơn về tín dụng đen, những nguy cơ đối với người lao động khi vay nợ từ tín dụng đen. Mời quý vị cùng lắng nghe những ý kiến chia sẻ của LS Trần Minh HÙng, đoàn luật sư TPHCM

1. Thưa LS ,hiện nay, có nhiều trường hợp người dân bị lừa đảo với các tổ chức tín dụng đen, dẫn đến nợ nần, phá sản. Vậy tín dụng đen là gì và cách nhận biết tín dụng đen.

Trả lời:

            Hiện nay chưa có văn bản quy định cụ thể về định nghĩa tín dụng đen, tuy nhiên có thể hiểu tín dụng đen là một hình thức cho vay tín dụng với lãi suất cao hơn lãi suất quy định của pháp luật từ các tổ chức, cá nhân cho vay nhưng không đăng ký kinh doanh và không được sự cấp phép của các cơ quan có thẩm quyền, hay tín dụng đen thường được xem là cho vay nặng lãi. Một số các dấu hiệu nhận biết tín dụng đen như: quảng cáo qua tờ rơi, hoặc được dán tại các cột điện, nơi công cộng; thủ tục cho vay rất đơn giản chỉ cần căn cước công dân hoặc bằng lái xe; lãi suất vay rất cao; quy định trong hợp đồng không rõ ràng; thỏa thuận lãi suất trong hợp đồng thấp hơn nhiều so với lãi suất thực tế; các trang web không có địa chỉ, thông tin cấp phép hoạt động cụ thể …

2. Thưa ông, một trong những vấn đề hiện nay trong vay tín dụng nói chung và tín dụng đen nói riêng là một số tổ chức thực hiện khâu thẩm định rất sơ sài, chỉ cần chứng minh thư, số điện thoại là cho vay, không dựa vào căn cứ khả năng trả nợ để cho vay. Ông bình luận gì về vấn đề này?

Trả lời:

            Đây là một hình thức cho vay theo dạng tín chấp, theo đó các tổ chức, cá nhân cho vay không cần thẩm định tài sản, quy trình vay sẽ được tối ưu nhanh hơn. Theo đó chỉ cần có Căn cước công dân, số điện thoại là có thể được duyệt vay. Loại hình cho vay này chỉ cần các thông tin cơ bản về người vay và không cần hồ sơ của tài sản đảm bảo, do đó chỉ cần đáp ứng các tiêu chí cơ bản về hồ sơ, lịch sử tín dụng, thu nhập … là sẽ được duyệt nhanh chóng. Một số trường hợp các cá nhân bị nợ xấu vẫn có thể vay theo hình thức này.

            Vì là dạng vay tín chấp, không có tài sản đảm bảo nên hạn mức vay sẽ không cao, kèm theo đó là lãi suất vay sẽ cao hơn bình thường. Trong trường hợp vay tiền theo hình thức tín dụng đen sẽ vướng phải lãi suất rất lớn, thậm chí dẫn đến mất khả năng chi trả. Với một số ứng dụng cho vay trực tuyến, hình thức này đã phổ biến từ lâu và hỗ trợ cho cả trường hợp người có nợ xấu. Trong trường hợp này, người vay có thể phải cung cấp thông tin người thân, quyền truy cập danh bạ điện thoại, không có địa điểm kinh doanh cụ thể để có thể tiếp cận, giải quyết vấn đề phát sinh. Nhiều trường hợp còn bị điện thoại liên tục cho cả người thân, bạn bè giục nợ, khủng bố tinh thần gây ảnh hưởng lớn đến cuộc sống.

3. Thưa LS, mức lãi suất hợp pháp khi cho vay hiện nay là bao nhiêu? Hoạt động tín dụng đen có phạm luật không?

Trả lời:

            Căn cứ theo quy định của Bộ luật Dân sự thì mức lãi suất trong giao dịch dân sự do các bên thỏa thuận nhưng tối đa là 20%/năm. Đối với các tổ chức tín dụng thì mức lãi suất được áp dụng do các bên tự thỏa thuận và mức lãi suất tùy theo loại hình vay ngắn hạn, trung hạn và dài hạn trừ trường hợp Ngân hàng nhà nước có quy định về mức lãi suất tối đa.

            Hoạt động tín dụng đen là hoạt động vi phạm pháp pháp luật bởi đây là các tổ chức, cá nhân không có đăng ký kinh doanh và không phải là tổ chức tín dụng cho vay với mức lãi suất cao gấp nhiều lần mức lãi suất tối đa pháp luật quy định. Đại đa số các hoạt động tín dụng đen đều liên qua đến các tội phạm về cho vay lãi nặng trong giao dịch dân sự.

4. Vậy làm thế nào để bảo vệ quyền lợi của mình khi vướng vào các tổ chức cho vay lãi nặng? Nhất là khi họ dùng mọi thủ đoạn để đòi tiền như khủng bố, đe doạ, vu khống…?

Trả lời:

            Không ít người có tên trong danh bạ điện thoại người đi vay hoặc được người đi liệt vào danh sách các mối quan hệ như một dạng tài sản đảm bảo cho việc vay tiền đã bị đòi nợ liên tục, khủng bố tinh thần dù không vay mượn. Khi vướng vào các loại hình tín dụng đen, cho vay nặng lãi, để bảo vệ bản thân và những người thân, bạn bè xung quanh mình, các nạn nhân nên trình báo ngay cho các cơ quan công an về sự việc trên, cung cấp các chứng cứ về số điện thoại, tin nhắn, các băng ghi âm, ghi hình, các bài viết vu khống, khủng bố tinh thần, các hành vi đòi nợ theo kiểu xã hội đen để được hỗ trợ giải quyết, xử lý nhanh chóng, triệt để nhất. Bên cạnh đó, người vay tiền có thể khởi kiện đến Tòa án nhân dân cấp có thẩm quyền để yêu cầu Tòa án tuyên vô hiệu đối với mức lãi suất vượt quá mức quy định.

5. Hiện nay có một số người rủ nhau vay tiền trên app tín dụng đen rồi bùng nợ vì cho rằng hoặt động tín dụng đen là bất hợp pháp nên nếu có vay và không có khả năng chi trả thì thì vẫn không vi phạm pháp luật. Vậy điều này có đúng không ạ?

Trả lời:

            Căn cứ theo quy định của Bộ luật Dân sự, khi đã vay tiền thì người vay phải có nghĩa vụ trả nợ đối với khoản vay của mình. Nếu cố tình vay không trả hoặc cố tình dùng thủ đoạn gian dối hoặc bỏ trốn để bùng nợ thì người vay có thể bị xử phạt vi phạm hành chính hoặc nếu có đủ các yếu tố cấu thành tội phạm, người vay có thể sẽ bị truy cứu trách nhiệm hình sự về các tội Lừa đảo chiếm đoạt tài sản hoặc Lạm dụng tín nhiệm chiếm đoạt tài sản theo quy định của Bộ luật Hình sự 2015 sửa đổi, bổ sung 2017.

6. Lời khuyên cuả LS cho người dân lao động để tránh trở thành con mồi của tín dụng đen?

Trả lời:

            Để tránh trở thành nạn nhân của các hình thức tín dụng đen, người dân cần phải thật sự cảnh giác, đề phòng, sáng suốt trong việc vay mượn tiền. Người dân khi có nhu cầu vay tiền nên liên hệ người thân, bạn bè hoặc các tổ chức tín dụng có địa điểm kinh doanh, giấy phép hoạt động cụ thể, không nên vay tiền thông qua các ứng dụng không rõ nguồn gốc, các tiệm cầm đồ … để tránh trở thành các con mồi cho hình thức tín dụng đen đua nhau “vỗ béo” rồi bắt đầu “róc tận xương” các nạn nhân.

Tình trạng lừa đảo trực tuyến hay cho vay nợ  kiểu tín dụng đen ngày càng trở nên phức tạp. Một trong những nhóm đối tượng được tội phạm này nhắm tới chính là người lao động. Do đó, việc nâng cao nhận thức của người lao động, cũng như tăng cường trách nhiệm của người sử dụng lao động, các cơ quan, đơn vị có liên quan là rất cần thiết trong bối cảnh hiện nay.