Nhiều người khi ly hôn chỉ giải quyết phần nào tài sản và sau đó “quên” phần còn lại — đến khi muốn đòi lại thì lo ngại đã quá lâu, hay mất chứng cứ, hay tòa không thụ lý. Vậy thực tế pháp luật cho phép khởi kiện chia tài sản chung sau ly hôn nhiều năm hay không? Nếu được, cần chuẩn bị gì và quy trình ra sao? Dưới đây là hướng dẫn chi tiết theo quy định pháp luật hiện hành tại Việt Nam (cập nhật mới nhất) để bạn hiểu và hành động đúng.

1. Được khởi kiện chia tài sản chung sau ly hôn lâu rồi không?

1.1. Quyền yêu cầu chia tài sản tranh chấp vẫn còn (không giới hạn thời hiệu)

Một điểm rất quan trọng là theo pháp luật hiện nay, không có thời hiệu khởi kiện đối với việc yêu cầu chia tài sản chung của vợ chồng — nghĩa là dù ly hôn đã nhiều năm, một bên vẫn có quyền yêu cầu Tòa án giải quyết chia tài sản chung nếu phần tài sản đó chưa từng được phân chia trước đó.

Tuy nhiên, có một điều kiện cần lưu ý: nếu trong bản án hoặc quyết định ly hôn, tòa đã ghi rõ rằng “vợ chồng không còn tài sản chung” thì phần đã tuyên như vậy sẽ trở thành nội dung đã được kết luận. Khi đó, nếu muốn thay đổi nội dung này (yêu cầu có tài sản chung để chia), bạn cần thực hiện thủ tục hủy quyết định hoặc yêu cầu giám đốc thẩm / tái thẩm (nếu đáp ứng điều kiện) trước khi khởi kiện chia tài sản chung.

Ví dụ thực tế: có trường hợp vợ chồng thuận tình ly hôn, không yêu cầu tòa phân chia tài sản; sau đó một bên khởi kiện yêu cầu chia tài sản chung và tòa vẫn thụ lý, xử lý (nếu phần tài sản chưa bị phân chia).

1.2. Khi nào có thể yêu cầu chia tài sản sau ly hôn?

Một số tình huống phổ biến:

• Hai bên đã thỏa thuận chia tài sản khi ly hôn, nhưng một bên không thực hiện thỏa thuận đó sau này.

• Khi ly hôn bạn chưa yêu cầu tòa giải quyết toàn bộ tài sản chung (để lại phần nào chưa đề cập).

• Phát hiện có tài sản chung bị che giấu, chưa tính đến khi ly hôn.

• Một tài sản phát sinh hoặc chuyển nhượng sau ly hôn nhưng vẫn mang dấu hiệu là tài sản chung từ trước (đòi lại phần quyền sở hữu).

2. Cơ sở pháp lý & nguyên tắc chia tài sản chung

2.1. Luật áp dụng và nguyên tắc chia tài sản

• Quy định về chia tài sản của vợ chồng được quy định trong Luật Hôn nhân và Gia đình 2014, đặc biệt Điều 59 – 64.

• Khi ly hôn, nếu vợ chồng có thỏa thuận rõ ràng về chế độ tài sản thì tòa áp dụng thỏa thuận đó; nếu không thỏa thuận hoặc thỏa thuận không rõ ràng, tòa sẽ phân chia theo luật định, căn cứ các điều khoản tại Điều 59 và các điều 60–64.

• Nguyên tắc phân chia: tài sản chung vợ chồng về nguyên tắc sẽ được chia đôi (mỗi bên ½), nhưng tòa sẽ xem xét các yếu tố làm căn cứ điều chỉnh tỷ lệ phân chia cho phù hợp: sự đóng góp của mỗi bên (về công sức, tài chính, chăm sóc gia đình), hoàn cảnh kinh tế sau ly hôn, lỗi vi phạm (nếu có), điều kiện về nghề nghiệp, sức khỏe.

• Nếu không chia được bằng hiện vật (ví dụ không thể chia đất hay nhà theo hiện trạng), tòa sẽ định giá tài sản và chia theo giá trị. Bên nhận phần có giá trị cao hơn có trách nhiệm thanh toán phần chênh cho bên kia.

• Tài sản riêng của vợ hoặc chồng vẫn thuộc quyền sở hữu cá nhân, trừ trường hợp tài sản riêng đã nhập vào tài sản chung (nhập nhằng) thì sẽ được xử lý theo công sức đóng góp và giá trị đóng góp.

• Tòa phải đặc biệt bảo vệ quyền lợi của người yếu thế, như vợ, con chưa thành niên, người mất khả năng lao động, không có tài sản để tự nuôi mình.

2.2. Khi tranh chấp có bất động sản

Nếu tài sản chung tranh chấp là bất động sản (đất, nhà) thì thẩm quyền xét xử của Tòa án và nơi nộp đơn khởi kiện cần xem xét vị trí bất động sản. Theo Bộ luật Tố tụng Dân sự 2015 (Điều 28, Điều 35), tranh chấp tài sản liên quan đến hôn nhân – gia đình được thụ lý tại Tòa án cấp huyện nơi cư trú của bị đơn, hoặc nơi có tài sản nếu tranh chấp về bất động sản.

3. Chuẩn bị hồ sơ và nội dung đơn khởi kiện

3.1. Thành phần hồ sơ

Một bộ hồ sơ khởi kiện yêu cầu chia tài sản chung sau ly hôn thông thường gồm:

• Đơn khởi kiện yêu cầu chia tài sản chung sau ly hôn (viết rõ các tài sản tranh chấp, đề nghị chia, căn cứ pháp lý).

• Bản sao công chứng/certified các giấy tờ cá nhân của người khởi kiện (CMND/CCCD/hộ chiếu).

• Sổ hộ khẩu hoặc giấy tờ chứng minh nơi cư trú (nếu có).

• Bản án, quyết định ly hôn hoặc văn bản chứng minh quan hệ hôn nhân đã chấm dứt.

• Giấy tờ chứng minh quyền sở hữu, quyền sử dụng tài sản tranh chấp: giấy chứng nhận quyền sử dụng đất, giấy tờ mua bán, chuyển nhượng, hợp đồng, hóa đơn, chứng từ đóng góp tài chính, sao kê tài khoản ngân hàng, hợp đồng góp vốn, chứng cứ chứng minh công sức đóng góp…

• Nếu tài sản có liên quan đến bên thứ ba (ví dụ: vật quyền của người thứ ba, quyền góp vốn công ty) thì cần giấy tờ liên quan, nếu có yêu cầu, đưa người thứ ba vào vụ kiện.

• Bản trích lục, bản đồ đo đạc (nếu cần xác định ranh giới đất).

3.2. Nội dung quan trọng trong đơn khởi kiện

Đơn khởi kiện nên trình bày rõ:

• Thông tin các bên (người khởi kiện, bị đơn), địa chỉ, quan hệ trước đây (có vợ chồng).

• Phần “nội dung yêu cầu”: liệt kê rõ từng tài sản chung yêu cầu chia, tỷ lệ mong muốn chia, cách chia (hiện vật hay định giá), phần chênh lệch nếu có.

• Cơ sở pháp lý và luận cứ: dẫn Điều 59 Luật Hôn nhân & Gia đình, nguyên tắc chia tài sản, các quy định tố tụng, các chứng cứ bạn có.

• Chứng cứ kèm theo: liệt kê các tài liệu bạn đính kèm chứng minh quyền của bạn trong tài sản chung.

• Nếu bạn đề nghị đưa người thứ ba vào vụ án, ghi rõ yêu cầu đó.

• Bạn cũng nên ghi rằng bạn không yêu cầu giải quyết ly hôn, con chung (nếu những nội dung này đã được giải quyết trước).

4. Nộp đơn, thụ lý, xét xử và thi hành án

4.1. Nộp và thụ lý đơn

• Nộp hồ sơ tại Tòa án nhân dân có thẩm quyền (cấp huyện, hoặc nơi có bất động sản nếu có tài sản là bất động sản)

• Tòa án sẽ kiểm tra đơn khởi kiện, nếu hợp lệ sẽ ra quyết định thụ lý vụ án. Nếu đơn chưa đầy đủ, tòa có thể yêu cầu sửa đổi, bổ sung trong khoảng 30 ngày. Nếu không sửa theo yêu cầu, có thể trả đơn.

• Sau khi thụ lý, tòa sẽ tiến hành hòa giải (nếu luật định áp dụng) hoặc xét xử trực tiếp.

4.2. Xét xử, quyết định chia tài sản

• Tòa thu thập chứng cứ, làm rõ nguồn gốc và giá trị tài sản chung, xác định phần tài sản riêng nếu có, cân nhắc công sức đóng góp, hoàn cảnh thực tế để phân chia hợp lý.

• Nếu không thỏa thuận được chia bằng hiện vật, tòa định giá và chia theo giá trị, bên nhận phần tài sản lớn hơn phải thanh toán phần chênh lệch cho bên kia.

• Tòa ra bản án (hoặc quyết định) chia tài sản chung; phần nào được giao cho ai; nếu có phần thanh toán chênh lệch, tòa sẽ xác định thời hạn thanh toán.

Thời gian xét xử sơ thẩm thường là 4 tháng, có thể gia hạn thêm 2 tháng nếu vụ việc phức tạp. Cấp phúc thẩm giải quyết trong 3 tháng, có thể gia hạn thêm 1 tháng.

4.3. Thi hành án nếu người bị chia không thực hiện

Khi bản án phân chia tài sản có hiệu lực mà bên bị chia không tự nguyện giao tài sản hoặc thanh toán phần chênh lệch, bên có quyền (người được chia) có thể yêu cầu cơ quan thi hành án dân sự tiến hành cưỡng chế thi hành bản án.

Lưu ý: nếu tài sản bị kê biên để thi hành án, có quy định về việc thông báo cho các đồng sở hữu, nếu không đồng thuận thì có quyền yêu cầu tòa phân chia theo thủ tục dân sự.5. Những rủi ro thường gặp và cách phòng tránh

• Mất chứng cứ hoặc chứng cứ mờ nhạt
  Sau nhiều năm, giấy tờ có thể hư hỏng, biến mất hoặc không rõ ràng — nếu bạn biết trước, nên sao lưu, xác minh chứng cứ càng sớm càng tốt.

• Đối phương từ chối tham gia hoặc hợp tác
  Có thể họ không tới phiên hòa giải, không cung cấp giấy tờ, cản trở đo đạc tài sản — trong trường hợp này tòa có quyền thu thập chứng cứ thay bạn hoặc định đoạt theo tình hình thực tế.

• Tòa yêu cầu bạn sửa đơn hoặc từ chối thụ lý
  Việc trình bày yêu cầu chia tài sản không rõ, không nêu rõ căn cứ hay tài sản, có thể khiến tòa yêu cầu bổ sung hoặc trả lại đơn — cần soạn đơn kỹ, rõ ràng để tránh tình huống này.

• Bản án ly hôn đã nói rõ “không có tài sản chung”
  Như đã nói, nếu bản án ly hôn đã tuyên rằng vợ chồng không còn tài sản chung, bạn không thể yêu cầu tòa chia tài sản chung trừ khi bạn có căn cứ để hủy hoặc thay đổi phần đó theo thủ tục giám đốc thẩm hoặc tái thẩm.

• Quyết định chia tài sản sau ly hôn bị khiếu nại, kháng cáo
  Bên thua kiện có thể kháng cáo, yêu cầu xét lại; bạn cần theo dõi sát để bảo vệ quyền lợi khi vụ án lên cấp phúc thẩm.

6. Kết luận và lời khuyên

Việc khởi kiện yêu cầu chia tài sản chung sau khi ly hôn nhiều năm là hoàn toàn khả thi theo pháp luật Việt Nam hiện hành, bởi pháp luật không đặt giới hạn thời hiệu cho việc này (nếu phần tài sản chưa được chia). Tuy nhiên, để đảm bảo khả năng thắng kiện và hiệu quả thực thi, bạn nên:

• chuẩn bị chứng cứ rõ ràng, sớm khi có thể;

• soạn đơn khởi kiện và hồ sơ thật cẩn trọng, khoa học;

• nếu thấy vụ việc có phức tạp (liên quan bất động sản, người thứ ba, thỏa thuận che giấu) nên cân nhắc hỗ trợ từ luật sư chuyên hôn nhân – gia đình;

• theo dõi tiến trình tố tụng, đảm bảo bạn không mất quyền do sai sót hình thức;

• nếu được bản án phân chia tài sản nhưng bên kia không thực hiện, kiên trì yêu cầu thi hành án.

• Trân trọng.

• LS TRẦN MINH HÙNG